De Gouden Weken

Het nieuwe schooljaar gaat weer van start! Een spannende periode voor beginnende leraren, want “Wat als ze niet naar mij luisteren?”. Maar er zijn ook heel wat ervaren leraren die met gezonde spanning, en soms ook ongezonde spanning, terug naar school gaan.

Vanuit mijn ervaring als leraar en leerlingbegeleider, en als vertaler van het boek over klasmanagement van Tom Bennett, Regie in de klas, probeer ik je te helpen om een goede start te maken in het schooljaar, en mocht die start niet helemaal vlot verlopen, kun je hiermee zeker een goede herstart maken op elke eerstvolgende lesdag.

Zorg voor je tuintje

Mocht je niet echt van tuinieren houden, dan leer je in dit blog zowel wat over tuinieren als over klasmanagement, twee vliegen in één klap.

Wanneer iemand in de zomer bij mij thuis op bezoek komt, zijn ze vaak vol lof over hoe mooi de tuin eruit ziet. De plantjes bloeien volop, alles is mooi groen en het lijkt wel alsof het nooit anders geweest is. Hetzelfde geldt eigenlijk wanneer je bij sommige leraren halverwege het schooljaar in de klas gaat kijken. De leerlingen werken geconcentreerd, de les lijkt als vanzelf te verlopen en net zoals de plantjes, kunnen de leerlingen floreren.

Wat je niet ziet, is al het werk dat hieraan vooraf is gegaan. Die tuin ontstaat niet automatisch omdat ik nu eenmaal groene vingers heb. Ik kan je garanderen dat ik tot acht jaar geleden amper verstand had van tuinieren. Datzelfde geldt voor de sfeer in de klas van die leraar. Er zijn maar weinig mensen die als natuurtalent beginnen met lesgeven, het kost de meeste leraren enkele jaren bewust oefenen voor ze het in de vingers hebben (Zie o.a. Van de Grift en collega’s, 2011). Het belangrijkste moment voor de tuin is dan ook niet de zomer, maar de periode voor het groeiseizoen begint.

Een goede voorbereiding, is het halve werk

Zodra het voorjaar in zicht in komt, begint het voorbereidingswerk in de tuin. Compost wordt uitgereden over de bloemperken, planten worden verplaatst of gedeeld en vooraf bedenk ik hoe ik wil dat mijn perkjes eruit zien. Ik neem hierbij mee hoe ik wil dat mijn planten groeien, ik zorg dat ze de ruimte hebben om te groeien en denk na over goede en slechte combinaties.

Dit kun je perfect vergelijken met de voorbereiding op het nieuwe schooljaar. Het voorbereidingswerk voor een optimale leeromgeving begint al voor de start van het schooljaar. Nu dus, dat treft!

Creëer de juiste omstandigheden

Net zoals ik de perfecte omstandigheden probeer te creëren voor elke plant in de tuin, probeer ik dit ook te doen voor mijn leerlingen. Hoe wil je dat je leerlingen zich gedragen in je les? Hoe ziet dat er precies uit? Hoe begint je les? Hoe eindigt je les?

Wanneer ik mijn planten in de tuin willekeurig neerzet, zullen er planten zijn die het amper redden, er zullen planten zijn die andere plantjes gaan overwoekeren en wanneer er ruimte open is, zal er onkruid komen (= planten die ik niet in de tuin wil, echt onkruid bestaat niet).

Wanneer ik met mijn leerlingen zonder veel voorbereiding begin aan die eerste les, zullen er leerlingen zijn die zich daar niet prettig bij voelen. Ze verwachten een leraar die de lijnen uitzet en laat zien dat hij/zij controle (regie) heeft in de klas. Er zullen leerlingen zijn die andere leerlingen gaan overwoekeren en de toon gaan zetten in de klas. Onkruid (voor jou als leraar ongewenst gedrag) krijgt dan volop de ruimte om te groeien. Is alles dan verloren? Nee, ook in de tuin is dat niet zo, maar het betekent wel dat je als tuinier (of leraar) even extra hard aan de slag moet om het onkruid weg te halen en de woekerende planten weer bij te knippen. Achteraf gezien kost dat je nog veel meer tijd dan een goede voorbereiding (een les die ik zowel in de klas als in de tuin heb geleerd).

Tip
Denk vooraf na over welk gedrag je wil zien. Wees hierbij specifiek. “Respectvol zijn” is bijvoorbeeld veel te vaag, want elke leerling verstaat daar iets anders onder. De deur open houden voor een klasgenoot, je leraar begroeten in de gang of bij het binnenkomen van de les, is specifiek. Communiceer en demonstreer dit meteen in het begin van het schooljaar. Er is helemaal niks mis mee wanneer je je verwachting duidelijk uitspreekt en dit ook oefent met de leerlingen.
Oefen in de eerste les hoe je wil dat je les begint, bijvoorbeeld stil binnenkomen en meteen de spullen op tafel. Leg uit en oefen hoe je wil dat leerlingen van activiteit wisselen. Kies voor een stiltesignaal dat je telkens gebruikt, vermijd dat je de ene keer in je handen klapt, dan weer aftelt en dan weer “shhhh” doet.

Vergeet het onderhoud niet!

Zodra het schooljaar begonnen is, of het groeiseizoen in de tuin, is het belangrijk dat je scherp blijft. In de tuin zorg ik ervoor dat alles voldoende water blijft krijgen, opkomend onkruid wordt meteen weggehaald, planten die dreigen uit hun voegen te barsten worden bijgeknipt.

Ook in de klas zul je dit onderhoud moeten doen en ook daar moet je vooraf over nadenken. Je kunt niet overal op voorbereid zijn, maar bepaald ongewenst gedrag kun je verwachten. Je kunt verwachten dat leerlingen een keer iets vergeten, of door je heen praten, of niet aan de slag gaan wanneer je dit vraagt. Wat is je reactie dan? Zorg ervoor dat je dit niet op het moment zelf moet bedenken.

Tip
Denk vooraf na over hoe je wil reageren op ongewenst gedrag. Ga je waarschuwingen geven? Hoeveel dan? Welke consequentie ga je gebruiken? Wanneer je dit zo goed mogelijk vooraf communiceert met de leerlingen, zul je minder afhankelijk zijn van het moment van de dag. Anders zou het best eens kunnen zijn dat je na een lange, vermoeiende werkdag een zwaardere sanctie geeft dan eigenlijk nodig is. Bedenk dat de zekerheid van een consequentie belangrijker is dan de grootte ervan.

Focus op het positieve

Net zoals er in mijn tuin altijd wel ergens onkruid staat, probeer ik de planten eromheen ook heel goed te verzorgen, zodat het onkruid geen zonlicht meer krijgt.
In de klas doe je dit door expliciet te benoemen wat goed gaat. Dus in plaats van te zeggen tegen Pietje dat hij nog steeds niet aan de slag is, vertel je voor de klas wat je goed ziet gaan. “Ik zie dat de linkerrij al geweldig bezig is, dank jullie wel, ook rechts is iedereen al aan de slag, in het midden wacht ik nog op 2 mensen, …”. Wat je aandacht geeft, dat groeit, dus probeer het positieve aandacht te geven door het gewenste gedrag hardop te vertellen.

Zorg voor succeservaringen

Wanneer ik complimenten krijg over de tuin, motiveert me dat om het volgende voorjaar weer hard aan de slag te gaan om er iets moois van te maken.

Zorg ervoor dat je leerlingen snel succes ervaren en merken dat goed gedrag loont. Eens je een start hebt gemaakt en je klasmanagement op orde is, heb je de perfecte voedingsbodem voor waar het echt om draait: excellent lesgeven. Wanneer je leerlingen merken dat ze veel leren, dat je geeft om hoe ze het doen (en dus ook niet door de stof heen racet, zonder iedereen mee te nemen), zul je merken dat ze gemotiveerd raken, waardoor hun gedrag nog beter wordt, ze nog beter gaan leren, enz… Dit is iets waar je heel alert op moet zijn! Klasmanagement is het begin. Wanneer je simpelweg geniet van het feit dat ze stil zijn en je vervolgens een monoloog houdt van een lesuur, zonder afwisseling of vragen, moet je ook niet verwachten dat je leerlingen zich zullen blijven gedragen. Dat is alsof ik een bamboeplant van een vierkante meter op een oppervlakte van 50 cm bij 50 cm zet, op een bepaald moment krijg ik daar spijt van, want de bamboe zal heel snel uitbreiden en de grens die ik in gedachten had, overwoekeren.

Op een vruchtbare bodem, groeien de plantjes beter

Het is heel moeilijk tuinieren wanneer de bodem uitgeput is, er weinig water aanwezig is en geen gereedschap is om te snoeien, spitten, etc. Dat is echter niet iets waar je als leraar altijd controle over hebt. Ik kan mijn bodem wel een beetje een boost geven, maar op een bepaald moment houdt dat op.

Op een school waar je aan de slag moet op een uitgeputte bodem, is het lastig tuinieren. Wellicht heb je dan een tuin vol cactussen, met allemaal afleidende prikkels. Wanneer de schoolleiding de verantwoordelijkheid van het klasmanagement compleet bij jou als leraar neerlegt, heb je een zware klus.

Wanneer de buurman het overigens niet zo nauw neemt met onkruid, verspreidt zich dat al snel naar jouw tuintje. Dat kan er niet alleen voor zorgen dat je zelf meer werk krijgt, maar het is ook niet goed voor de samenwerking met die buurman. Zorg er dus voor dat je met je buren/collega’s afspreekt de lat hoog te houden en het onkruid binnen de perken te houden.

Tip
Samen sta je veel sterker. Probeer schoolbreed afspraken te maken over routines, gedrag en eventueel consequenties. Als schoolleider/directeur heb je de verantwoordelijkheid om omstandigheden te creëren waarin de leraren les kunnen geven. Ga op bezoek in lessen, loop rond op de gang bij leswisselingen, ken je leerlingen, spreek ze aan (zowel positief als negatief), wees zichtbaar in de pauzes en zorg ervoor dat leraren de afspraken volgen. Overtuig je leraren om ‘samen’ aan goed gedrag van leerlingen te werken. Wanneer je als ervaren leraar hiervoor iets van je autonomie moet inleveren, dan doe je dit voor het team, om je (jongere) collega’s te helpen.

Tot slot

Af en toe ga ik in de tuin zitten en kijk ik vanop een afstandje naar hoe alles groeit en bloeit. Ik geniet van het resultaat van al het werk dat eraan vooraf is gegaan. Doe dat als leraar ook. Neem af en toe wat afstand, kijk hoe je leerlingen het doen en vergeet ook niet te genieten van wat je gecreëerd hebt.

Nog een paar afsluitende tips voor beginnende leraren:

1. Maak op de eerste schooldag met je leerlingen enkele basisafspraken en volg die heel consequent op. Kies afspraken waarvan je weet dat je ze kunt handhaven. (bv. als de leraar of een klasgenoot praat, ben je stil / bij een vraag áltijd vinger opsteken /…)
2. Nu is het het moment om bij ervaren leraren op bezoek te gaan! Nu zie je wat er gebeurt, zodat het later in het jaar goed gaat.
3. Probeer nooit het “vriendje” te zijn van je leerlingen. Wees vriendelijk, duidelijk, maar jij bent de volwassene die het voorbeeld geeft.
4. Ongewenst gedrag van leerlingen is NOOIT persoonlijk naar jou bedoeld. Ze doen het om status te krijgen, (soms) uit frustratie omdat ze het niet snappen. Neem het dus niet persoonlijk.
5. Alle begin is moeilijk, je komt er wel. Geef dus niet te snel op, oefening baart ook hier kunst.